Historia Szpitala

Budynek Kliniki Ortopedycznej zbudowały siostry Sercanki (Dames au Sacré-Coeur de Dieu), […] przy samym końcu miasta, na Górnej Wildzie. […] Był to, jak na owe czasy, największy i najwspanialszy zespół architektoniczny w Poznaniu.  Ten ceglany budynek został opracowany w formach gotyckich (neogo­tyckich), co zapewne podkreślało jego religijny charakter. Plany sprowa­dzono z Francji, jednak ich autor nie jest znany. Według niektórych źródeł projektantem był niemiecki architekt Gustaw Schulz, a jego pomocnikiem polski architekt Stanisław Hebanowski. Był to, na owe czasy, największy i najwspanialszy zespół architektoniczny w Poznaniu. Budowę ukończono w roku 1871 za ogromne pieniądze, napływające głównie z Francji. Powstał wówczas dwupiętrowy gmach w kształcie litery H. Ceglany budynek został opracowany w formach gotyckich, co zapewne miało podkreślać religijny charakter instytucji. Po stronie zachodniej /od strony ulicy/ znajdowała się kaplica, opatrzona wyniosłą wieżą […]. Do gmachu wchodziło się rozległą klatką schodową, w oknach jej były piękne witraże, których resztki zachowały się do dziś. Na drugim piętrze skrzydła południowego pozostały piękne drewniane kasetonowe stropy, które kiedyś musiały posiadać wszystkie sale budynku. Gmach otaczał rozległy park. Do dziś od strony zachodniej rosną liczne kasztanowce, a od strony wschodniej rozciąga się imponująca aleja ponad stuletnich już dzisiaj platanów. Zostały one posadzone w czterech równoległych do siebie rzędach – dwóch północnych i dwóch południowych, przy czym skrajny południowy, poza pierwszym i ostatnim drzewem w rzędzie, dziś już nie istnieje. Platany są dobrem kultury, częścią Szpitalnego Ogrodu stanowiącego regularne założenie z lat 1870-1871, wpisanego decyzją Głównego Konserwatora Zabytków m. Poznania z 16 kwietnia 1966 r. do rejestru zabytków […].

W roku 1876 powstał w budynku Zakład Dobroczynności Garczyńskiego. Był przeznaczony dla ludzi samotnych i starszych, powyżej 40 roku życia, bez różnicy płci i narodowości. […] Na początku XX wieku pensjonariuszami byli prawie wyłącznie Niemcy. Zakład Garczyńskiego działał do końca I wojny światowej i w kwietniu 1920 roku kuratorium Zakładu Garczyńskiego przy ul. Górna Wilda 87-89 postanowiło oddać gmach tego Zakładu na cele Uniwersytetu Poznańskiego, na potrzeby Wydziału Lekarskiego. […] W roku 1935 reaktywowano Klinikę Ortopedyczną, prowadzoną przez prof. Franciszka Raszeję […]. W rok po jej reaktywowaniu Klinika miała około 50 łóżek /w roku 1939 – 90 łóżek/ przede wszystkim w skrzydle południowym, a od frontu salę operacyjną, gipsownię oraz rentgen. […] Pod koniec lat trzydziestych Wydział Lekarski UP przewidywał rozbudowę Collegium Marcinkowskiego na Wildzie […]. ”Późnego lata 1938 roku rozpoczęto jego przebudowę, zmodernizowano wnętrze i usunięto neogotyckie wieżyczki”.

Podczas okupacji, w latach 1939-1945, Klinikę zajęli Niemcy […]. W czasie walk o Poznań, w podziemiach Kliniki, mała grupa lekarzy operowała przy świecach […]. Po zdobyciu Poznania szpital zajęły wojska radzieckie, a po ich odejściu długo gmach remontowano. W 1946 roku gmach został zabezpieczony i opracowano, zgodnie z sugestiami prof. Degi, plany jego przebudowy. Otrzymał nazwę Szpitala Uniwersyteckiego im. Karola Marcinkowskiego /Collegium Marcinkowskiego/. W sierpniu 1947 roku rozpoczęły się prace budowlane. W listopadzie 1948 roku wprowadziła się Klinika Ortopedyczna, posiadając początkowo 70 łóżek. Przebudowę kontynuowano do roku 1952. Polegała ona na modernizacji skrzydła północnego /dobudowano trzecie piętro z salą operacyjną/ i części skrzydła południowego. Wymieniono dawne drewniane stropy, dwuspadowe dachy zmieniono na płaskie.

[…] Na II. i III. piętrze skrzydła południowego, znalazły miejsce Zakład Anestezjologii i Leczenia Bólu, pracownie Kliniki Chirurgii Ręki, Pracownia Dokumentacji Naukowej, pokoje asystentów, pokoje gościnne i administracja szpitala. W latach 1982 – 1983 przebudowano strychy łączące skrzydła południowe i północne II. piętra, zamieniając je na oddział łóżkowy Kliniki Chirurgii Ręki.

W 1965 roku szwedzka fundacja Innomeuropeisk Mission zbudowała pawilon rehabilitacyjny, tak zwany „Domek Szwedzki”. Został on usytuowany w parku szpitalnym, na tyłach Kliniki. Był to luksusowo wyposażony parterowy pawilon, w którym 12 chorych mogło przebywać w warunkach domowych. Został pomyślany jako miejsce usprawniania i przystosowania do normalnego życia chorych z dysfu nkcją kończyn górnych, szczególnie amputowanych. W roku 1968 zakończono, prowadzoną kilka lat, poważną rozbudowę szpitala. Wybudowano Klinikę Rehabilitacyjną z salą wykładową na 160 miejsc. Osobne pawilony wybudowano dla pralni, warsztatów ortopedycznych, Zakładu Rehabilitacji Przemysłowej i pływalni. Wybudowano Internat dla pielęgniarek i kotłownię. Nowy gmach rehabilitacji połączono ze starym gmachem ortopedii łącznikiem.

W 1950 r. z Uniwersytetu Poznańskiego zostaje wyodrębniona Akademia Medyczna w Poznaniu (pierwsza nazwa nowej uczelni: Akademia Lekarska). Nadzór nad nową uczelnią przejmuje od ministra oświaty minister zdrowia i opieki społecznej. Już pierwsze decyzje nowego organu wstrzymują modernizację południowego skrzydła Collegium Marcinkowskiego. Uzasadnieniem była, z jednej strony złożona profesorowi Dedze obietnica wzniesienia nowoczesnego budynku klinicznego, w którym powstałyby znacznie lepsze warunki do działalności Katedry i Kliniki Ortopedycznej, z drugiej strony decyzja władz wojskowych zakazująca przebudowy „wieży” obiektu, bowiem był to ważny dla celów ćwiczebnych wojska tak zwany „dozór artyleryjski”.

W styczniu 1950 r. minister zdrowia i opieki społecznej tworzy jednostkę organizacyjną, bezpośrednio jemu podporządkowaną, Państwowy Szpital Kliniczny w Poznaniu. W skład tego Szpitala wchodzą wszystkie istniejące w tym czasie budynki szpitalne, które są teraz najstarszymi obiektami poznańskich szpitali klinicznych nr 1, 2, 3 i 4, a więc m.in. i budynek Collegium Marcinkowskiego, w którym działała (i działa) Katedra i Klinika Ortopedii.

Pod koniec 1954 r. dotychczasowy Państwowy Szpital Kliniczny w Poznaniu zostaje zlikwidowany. Jednocześnie, na tej samej bazie lokalnej, powstają cztery samodzielne jednostki organizacyjne, Państwowe Szpitale Kliniczne Nr 1, 2, 3 i 4. Szpitale te są jednostkami budżetu centralnego, podlegającymi ministrowi zdrowia i opieki społecznej, ale kolejne przepisy (z grudnia 1955 r.) podporządkowują te szpitale Akademii Medycznej w Poznaniu, jako jednostki budżetu centralnego. Przepisy te określają państwowe szpitale kliniczne jako zakłady społeczne służby zdrowia, stanowiące bazę dla badań naukowych i praktycznego nauczania studentów, udzielające świadczeń w zakresie opieki zdrowotnej na najwyższym poziomie wiedzy oraz prowadzące specjalizację lekarzy.

Na bazie Collegium Marcinkowskiego rozpoczyna swoją działalność Państwowy Szpital Kliniczny nr 4 im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. W Szpitalu tym działa tylko jedna Klinika Ortopedyczna. Pierwszym dyrektorem tego Szpitala zostaje (i jest nim aż do dnia przejścia na emeryturę) prof. Wiktor Dega. Szpital działał do 1969 r. W tym roku, na bazie zlikwidowanego Szpitala, rozpoczyna działalność Instytut Ortopedii i Rehabilitacji Akademii Medycznej w Poznaniu.

Instytut przez kilka lat jest nie tylko jednostką prowadzącą działalność naukową i dydaktyczną Uczelni, ale wykonuje wszystkie zadania zlikwidowanego Szpitala (także usługowe i jest nadal jednostką budżetową). Ten stan rzeczy ulega zmianie w 1984 r.: Minister Zdrowia i Opieki Społecznej tworzy Państwowy Szpital Kliniczny nr 4 (już bez patrona) i podporządkowuje tę jednostkę organizacyjną Akademii Medycznej w Poznaniu. Instytut Ortopedii i Rehabilitacji pozostaje od tego czasu w strukturze Uczelni jako jednostka organizacyjna Wydziału Lekarskiego, powołana do spełnienia dydaktycznych i badawczych zadań Akademii. W 1996 r., w setną rocznicę urodzin prof. Wiktora Degi Szpital otrzymuje Jego imię.

W połowie 1963 r. rozpoczęto na terenie Państwowego Szpitala Klinicznego nr 4 inwestycję noszącą nazwę „Ośrodek Rehabilitacji Akademii Medycznej w Poznaniu”. Pierwsze obiekty przekazano do użytku w 1967 r. i w tym też roku przyjęto na nowe oddziały kliniczne pierwszych chorych. Niestety, po kilku miesiącach, doszło do katastrofy budowlanej, wyleciała w powietrze kotłownia, jak się później okazało, był to rezultat brakoróbstwa wytwórcy kotłów parowych. Oddziały Kliniki Rehabilitacji oddano ponownie do użytku w 1968 r. „Tytuł inwestycyjny” zakończono w 1970 r. Podstawowy obiekt wzniesiony został w kształcie litery „T”, do którego dobudowano od strony zachodniej salę wykładową. Od strony południowej wzniesiono pawilony połączone „galerią komunikacyjną”, w których m. in. zlokalizowano dział hydroterapii, dużą salę gimnastyczną oraz pływalnię. Zachodnia część budynku (daszek litery „T”), potocznie nazywana „blokiem ambulatoryjnym”, mieściła na parterze przychodnię oraz Izbę Przyjęć Instytutu, a na I p. bibliotekę, pomieszczenia kierownictwa Kliniki Rehabilitacji oraz Ośrodek Szkoleniowy, którego zadaniem było kształcenie kadr dla potrzeb rehabilitacji. Na II p. mieściły się pracownie diagnostyczne. W głównej części budynku, nazwanej „blokiem łóżkowym”, znalazły się pomieszczenia szatni pracowniczych i Działu Żywienia Instytutu (piwnica), pracowni leczniczego usprawniania (parter), oddziały I D i I E – na I p. oraz II D i II E – na II p. Od strony północnej, do „bloku łóżkowego” przylegają: pralnia i kotłownia.

W tym samym czasie na terenie Szpitala wzniesione zostały także inne obiekty: Internat dla pielęgniarek oraz Ośrodek Rehabilitacji Przemysłowej: warsztaty i pracownia leczniczego usprawniania. Ta ostatnia inwestycja powstała jako zakład, w którym usprawniani byli pracownicy, którzy ulegli wypadkom przy pracy w zakładach przemysłu ciężkiego m. Poznania. Środki na utrzymanie tego Ośrodka miały pochodzić przede wszystkim od 10 dużych zakładów przemysłowych miasta (Zakłady Przemysłu Metalowego im. H. Cegielskiego – jako zakład wiodący), przekazywane jako należność za półfabrykaty wytwarzane przez rehabilitowanych w Warsztatach Rehabilitacji Przemysłowej, działających jako gospodarstwo pomocnicze Szpitala. Wspomniane zakłady pracy podjęły zobowiązanie płacenia za te produkty bardzo wysokich narzutów, za które utrzymywano Ośrodek. Z budżetu centralnego pochodziły jedynie etaty i pieniądze na działalność pracowni leczniczego usprawniania. W miarę komfortowa sytuacja ekonomiczna Ośrodka skończyła się w 1989 r. Zakłady przemysłowe odmówiły dalszego zlecania warsztatom obróbki mechanicznej elementów do produkowanych przez siebie wyrobów, ponieważ same zaczęły borykać się z brakiem zamówienia, nadmiarem pracowników, a niektóre z nich po prostu ogłosiły upadłość. W tej sytuacji minister zdrowia i opieki społecznej podjął decyzję o likwidacji gospodarstwa pomocniczego i praktycznie tą decyzją formalnie zakończył działalność jednostki organizacyjnej decydującej o utrzymaniu Ośrodka. Halę warsztatową i towarzyszące pomieszczenia Szpital wynajął obcym przedsiębiorstwom handlowym i produkcyjnym. Poradnia leczniczego usprawniania pozostała i działa nadal jako jednostka organizacyjna Szpitala Klinicznego, utrzymywana z jego budżetu, świadcząca usługi pacjentom ambulatoryjnym.

W 1997 r. Senat Akademii podjął uchwałę o likwidacji Instytutu Ortopedii i Rehabilitacji.

W roku 1996, w stulecie urodzin profesora Wiktora Degi, Szpital otrzymał jego imię. […]

Ciekawe były losy nazwy ulicy przy której mieszczą się opisywane tu budynki. W okresie budowy klasztoru Sacre-Coeur nazywała się Kronprinzenstrasse, w okresie międzywojennym Górna Wilda, w czasie okupacji hitlerowskiej Schwabenstrasse, po wojnie ponownie Górna Wilda, potem Daszyńskiego, następnie Dzierżyńskiego i w końcu od 1981 roku zwie się ulicą 28 Czerwca 1956 r.

Informacje znajdujące się na tej stronie pochodzą z „Księgi Pamiątkowej w 85-lecie Ortopedii Poznańskiej” wydanej w 1998 roku i „Księgi Pamiątkowej w 150-lecie Ortopedii Poznańskiej” wydanej w 2019 roku, natomiast historyczne fotografie pochodzą ze zbiorów Archiwum Zakładowego Szpitala.